Collectie

De broers Jake en Dinos Chapman hebben iets met McDonalds. Op allerlei manieren komen verwijzingen naar de hamburgergigant in hun werk voor, zoals ook bij Unholy McTrinity, deze kleine beeldengroep die verwijst naar het bijbelse Golgotha. In plaats van Jezus hangt hier Ronald McDonald aan het kruis, geflankeerd door de personificaties van twee kernproducten van het fastfoodbedrijf, Hamburglar en McCheesus, vooral bekend van de happy meals waar ze soms bij geleverd worden. De Chapmans laten graag hun publiek in verwarring achter. Is het beeld met Ronald McDonald als Jezus aan het kruis een maatschappijanalyse, waarbij de McDonalds-figuurtjes de bezielende verbeelding zijn van wat onze samenleving tegenwoordig bindt: alsmaar meer produceren en consumeren? Of is het ook een symbool voor het failliet van het kapitalisme dat, hoewel bijna religieuze vormen aannemend, uiteindelijk slechts geestelijke leegheid met zich meebrengt?

Een jongen kijkt naar een zeepbel die vlak langs zijn gezicht zweeft. De zeepbel werd in de zeventiende-eeuwse schilderkunst wel gezien als symbool voor de vergankelijkheid, maar van die betekenis lijkt in dit charmante tafereeltje geen sprake. Het sobere, intieme schilderij is gemaakt door Michael Sweerts, van wie ongeveer twaalf van dergelijke verstilde portretten van jonge mensen bewaard zijn gebleven. Sommigen menen er een verwantschap met het beroemde Meisje met de parel van Vermeer in te zien, maar of beide kunstenaars elkaar gekend hebben is niet vast te stellen. De in Brussel geboren Sweerts was een vrome katholiek die lange tijd in Rome werkte, waar hij veel Nederlandse klanten had en een ridderorde van de paus ontving. In 1662 vertrok hij naar Azië om missionaris te worden, wat geen succes werd, en hij stierf twee jaar later in India.

De Meikermis is al sinds de negentiende eeuw een begrip in Groningen. Tot de meest enthousiaste bezoekers behoorden de boerenknechten en -dienstbodes uit de wijde omtrek, die in die periode een week vakantie hadden en een deel van hun jaarloon op de kermis kwamen stukslaan. Er werd stevig gedronken en het ging er vaak zo luidruchtig aan toe dat de gegoede burgerij het gezicht afkeurend afwendde. De losse, vrolijke sfeer van de kermis is goed getroffen in dit schilderij van Dijkstra. De stevige, expressionistische kwaststreken, die zo kenmerkend zijn voor De Ploeg, hebben hier plaats gemaakt voor een veel luchtiger, bijna Franse toets. De grote tent in het midden is de Kiekewals (Gronings voor cake walk), die werd aangedreven door een stoommachine.

Het schilderij van Vincent van Gogh is uit 1884, geschilderd in olieverf op papier op paneel. Het is het enige schilderij van Vincent van Gogh in de collectie van het Groninger Museum en behoort tot de absolute highlights van de collectie. Het bevond zich sinds het begin van de 20ste eeuw in een privécollectie in Groningen en werd in 1962 aan de Gemeente Groningen geschonken

Dit halve masker van aardewerk werd gevonden in de nederzetting Middelstum-Boerdamsterweg en dateert van rond 500 voor Christus. Het is aan de achterzijde hol en heeft aan de rand een kleine doorboring, kennelijk een gaatje voor een koordje. Waarvoor het werd gebruikt, is onbekend. Het werd in de buurt van een veekraal aangetroffen en wellicht hing het daar ooit aan een paal om boze geesten te verjagen, of was het een offer om goden gunstig te stemmen. Voor de bewoners van de nederzetting was het welzijn van hun vee van levensbelang. In het Noord-Nederlandse kustgebied zijn uit deze periode wel sporadisch afbeeldingen van gezichten gevonden, bijvoorbeeld op kleipoppetjes, maar dit masker is uniek.

Dit zeldzame mannensierraad behoort tot de top tien van Groninger bodemvondsten en is het belangrijkste voorwerp uit de Merovingische periode dat hier bekend is. In de zesde en zevende eeuw waren de lokale heersers van de Friese landen, waartoe ook het Groninger kustgebied hoorde, herkenbaar aan hun gouden en zilveren sierraden. Een van die heersers woonde op de wierde Ezinge, waar deze knop werd gevonden. Hij was een onderdeel van het beslag van een riem waaraan een zwaardschede kon worden gehangen. De knop bestaat uit een holle piramide van zilver, bekleed met goud volgens een cloisonné-techniek, ingelegd met almandijn (ijzer-aluminium-silicaat), waarvan een deel bewaard is gebleven. Tussen de cloisons is de knop versierd met filigreinwerk. Op elke zijde is een gestileerde stierenkop te herkennen.

Dit is een van de absolute topstukken in de collectie van het Groninger Museum. Rubens maakte het als voorstudie voor een veel groter schilderij (van bijna vijf meter breed) dat zich tegenwoordig in het Prado Museum te Madrid bevindt. Het toont een Bijbelse scene, maar de eigenlijke bedoeling ervan was politiek. Het grote schilderij was bestemd voor de Statenzaal van het stadhuis in Antwerpen, waar op dat moment, in het midden van de Tachtigjarige Oorlog, vredesbesprekingen werden gevoerd tussen de Republiek der Nederlanden en Spanje. De hele symboliek ervan is nogal ingewikkeld, maar komt er in het kort op neer om te laten zien hoe welvarend het land kan worden als er weer in vrede met het buitenland kan worden gehandeld. Maar sprekender nog dan de symboliek van de voorstelling is de ongelofelijke virtuositeit waarmee Rubens dit schilderde.

De ontmoeting tussen Jan Wiegers en de Duitse expressionistische schilder Ernst Ludwig Kirchner had grote betekenis voor de kunst in Groningen. In 1920 reisde Wiegers, met financiële steun van zijn schildervrienden van De Ploeg, naar het Zwitserse kuuroord Davos, om te herstellen van een longaandoening. Daar ontmoette hij Kirchner en hij raakte danig onder de indruk van diens werk: figuren en landschappen, met hoekige vormen, in felle, contrastrijke kleuren. Wiegers zou de invloed van Kirchner overdragen op zijn collega’s van De Ploeg, met als gevolg een grote bloei van de expressionistische kunst in de jaren twintig in Groningen. Hij keerde nog een aantal keren terug naar Davos. Bij een van die gelegenheden maakte hij dit portret van Kirchner, geschilderd in de stijl die hij van de meester had geleerd.

Matthijs Maris wordt, evenals zijn broers Jacob en Willem, gerekend tot de Haagse School. Binnen die groep ‘nuchtere’ Hollandse kunstenaars, die veelal in de natuur schilderden, was hij met zijn neiging naar mystiek een ietwat excentrieke eenling. De jonge Vincent van Gogh was een groot bewonderaar van Maris: “Het is dromerij, maar wat een meester!” Dit meisje aan de pomp lijkt in sombere gedachten verzonken. Zij kijkt in elk geval niet naar wat zij aan het doen is, want het water stroomt langs de kruik. Waarschijnlijk is hier Gretchen uit Goethes Faust verbeeld. Daarin komt een scene voor waarin Gretchen aan de dorpspomp een roddel hoort over een meisje dat verleid is en met een kind eenzaam achterblijft. Ze weet hier al dat ze zelf ook zwanger is, van Faust, en maakt zich grote zorgen over haar toekomst.

Dit is een lamp, al lijkt het misschien meer op een abstracte sculptuur. Hoewel, abstract? Ergens doet het ook aan een dier denken. Misschien een soort zeeslang, als je de titel Oceanic erbij betrekt. Of zien we daar de schoorstenen van een oceaanstomer? Het ontwerp is eenvoudig, maar de associaties die het oproept zijn talrijk. De lamp is ontworpen door Michele De Lucchi, een prominent lid van de Italiaanse ontwerpgroep Memphis (1981-1988), ongetwijfeld een van de meeste speelse groepen uit de geschiedenis van het design. Voor hen was functionaliteit niet het belangrijkste, maar de ‘sculpturale’ en associatieve kwaliteiten van een ontwerp. Memphis-meubelen zijn niet zomaar gebruiksvoorwerpen, het zijn eerder een soort wezens die samen met jou in je huis wonen.