De Menkemaborg: 100 jaar geleden geschonken aan het Groninger Museum

Het Groninger Museum en de Menkemaborg

In 2021 is het honderd jaar geleden dat de Menkemaborg geschonken werd aan het Groninger Museum. De schenking werd gedaan door de erfgenamen van de laatste bewoner van de Menkemaborg, Gerhard Alberda van Menkema en Dijksterhuis. Hij overleed in 1902 en in dat jaar werd de andere borg van de familie, de borg Dijksterhuis in Pieterburen, op afbraak verkocht. De goederen van beide borgen werden geveild met uitzondering van het staatsie ledikant. De erfgenamen, de kinderen van Gerhards overleden zuster Anna Elisabeth Lewe van Nijenstein, wilden de Menkemaborg graag behouden. Samen met de provincie Groningen en de gemeente Uithuizen kon het Groninger Museum de schenking aanvaarden. Een adviescommissie werd samengesteld en de taken werden verdeeld. De Commissaris van de Koningin moest zorgen voor de restau­ratie van de gebouwen. De burgemeester van de gemeente Uithuizen voor de restauratie van de tuin en de boomsingel. De directeur van het Groninger Museum voor de inrichting en organisatie van de Menkemaborg.

Dat was niet eenvoudig, want gebouwen en tuinen waren in slechte staat. Op grond van een tuintekening uit 1923, gemaakt door de Fa. H. Copijn & Zn uit Groenekan, werd de tuin aangelegd en in juni 1924 geopend voor betalende bezoekers. De borg werd gerestaureerd evenals het schathuis, dat een woongedeelte en een 'theekamer' waar ook pannen­koeken werden geserveerd kreeg. De Menkemaborg werd in 1927 geopend als museum.

In 1969 werd de Stichting Museum Menkemaborg opgericht en deze zorgt sindsdien voor de exploitatie en beheer van gebouwen, tuinen en collectie. Bijna de hele collectie is eigendom van het Groninger Museum. In de honderd jaar als museum zijn de kamers steeds vollediger ingericht. Gelukkig is door de erfgenamen, leden van de familie Lewe van Nijenstein, veel geschonken en gelegateerd aan het Groninger Museum. Niet alleen meubels en schilderijen, maar ook porselein en zilver is in de Menkemaborg te zien. Daarnaast zijn in de loop van de eeuw aanvullingen gedaan met voorwerpen afkomstig van andere, veelal afgebroken, borgen of van Groninger families.

Design in de Menkemaborg

Jaarlijks wordt er aan de hand van een thema gewisseld in de opstelling. Het is een andere manier van kijken naar de volledige inrichting, waarbij het lijkt alsof de bewoners ieder moment binnen kunnen lopen. Mocht dat werkelijk zo zijn, dan zouden ze vreemd opkijken. Dit jaar is tot juli de tentoonstelling Volkomen uit de tijd, design in de Menkemaborg te zien. Een aantal eigentijdse objecten uit de collectie van het Groninger Museum zijn opgenomen in het achttiende-eeuwse interieur en dat is opvallend en verrassend!

De zin 'volkomen uit de tijd' verwijst naar hedendaagse objecten van Studio Job (Job Smeets en Nienke Tynagel), want het materiaal brons waar veel objecten van gemaakt zijn, is 'ogenschijnlijk hopeloos ouderwets'. Studio Job maakt objecten die gedateerd lijken qua vorm, maar door het materiaal en de afmetingen totaal anders zijn en zeker niet ouderwets. Bijvoorbeeld een klok, een blaker en een kroonluchter; dit zijn in de achttiende eeuw gewone gebruiks­voorwerpen. Sommige objecten van Studio Job waren helaas zo zwaar en groot dat ze niet geplaatst konden worden. Dat geldt ook voor een tafel die Joris Laarman met een 3D printer vervaardigde van het hedendaagse materiaal nyodymium en die enorm lijkt op twee zeventiende-eeuwse haltafels die in de gangen van de borg staan,

In elke kamer zijn objecten te vinden, niet alleen van Studio Job, maar ook van Alessandro Mendini, Philippe Starck, Maarten Vrolijk en Maarten Baas. Baas heeft een aantal meubelen uit de collectie van het Groninger Museum 'verbrand'. Onderdeel van deze serie Smoke is een theetafel afkomstig van de familie Lewe van Nijenstein. Het is van een gebruiksvoorwerp tot kunst gemaakt. Wat zullen de bezoe­kers hiervan vinden?